Het dorp bestaat uit een krans van schijnbaar willekeurige gesitueerde boerderijen rond een centrale ruimte. Aan de noord- en oostzijde van het dorp liggen de oude essen. Elp wordt reeds in de tiende eeuw in schriftelijke bronnen vermeld. De naam is mogelijk afgeleid van els, een boomsoort die hier van nature voorkomt in de natte, voedselrijke beekdalen.Elp is ook de naamgever van de ELP-CULTUUR.  De Elpcultuur (1300-800 voor Christus) is een bronstijdcultuur in Noord Nederland die zich uitstrekte tot Noord Duitsland . Zie voor meer info : https://nl.wikipedia.org/wiki/Elpcultuur

Hoewel er in het Elper dorpsgebied reeds in de prehistorie sprake van bewoning was, zijn sommige deskundigen van mening dat de huidige nederzetting pas in de vroege middeleeuwen moet zijn ontstaan. De oorspronkelijke structuur van Elp is nog herkenbaar aan het huidige stratenpatroon. Afgezien van de later aangelegde rondweg van Westerbork naar Schoonloo is nog duidelijk een achtvorm herkenbaar. Deze vorm is te herleiden tot twee clusters van oorspronkelijke erven. De boerderijen lagen met hun baanders naar de openbare ruimte gericht. De brede toegangswegen kwamen uit op een brink aan de westzijde van het dorp en één aan de zuidzijde. De ruimte binnen de huidige ring was dus geen brink, maar was en is geheel opgedeeld in erven en huisweiden en werd dus niet gemeenschappelijk gebruikt. Van deze grote brinken zijn alleen aan de rand van het dorp nog enkele restanten overgebleven. Het oorspronkelijke karakter van het dorp is nog herkenbaar.

De ruimtelijke relaties van het dorpsgebied met zijn omgeving en de open ruimten in het dorp zijn nog goeddeels intact en zijn zowel cultuurhistorisch gezien als in ruimtelijke beleving zeer waardevol. Het dorp is van een overwegend agrarisch dorp naar een dorp met overwegend een woonfunctie gegaan.

In het dorp Elp bevinden zich, volgens de waardebepaling van het Drent Plateau 13 karakteristieke panden. Tien van deze zijn aangeduid als ‘karakteristiek’. De overige drie panden zijn monumenten, en worden beschermd door de monumentenwet. Dit betreft twee Saksische boerderijen aan de Hogebrinksweg en het kasteeltje. Ook komen in Elp een 40 tal monumentale bomen voor.

Zuidveld is een prachtige agrarische streek liggend aan het mooie kronkelende Oranjekanaal door Midden Drenthe.

Het kanaal is ongeveer 160 jaar geleden gegraven voor de afvoer van turf en werd ook gebruikt voor het vervoer van aardappels, bieten, kunstmest enz. Het Oranjekanaal werd in 1976 gesloten voor de scheepvaart en dient nu hoofdzakelijk voor aan- en afvoer van water.